دانة كتان (بزرگ) در سرتاسر جهان براي تأمين غذا، دارو و الياف پارچه، تورهاي صيادي و ساير فرآورده هاي مورد استفاده قرار گرفته است. مصريان باستان هزاران سال پيش به كشت و پرورش كتان (بزرگ) مبادرت مي ورزيدند، و اين گياه امروزه در سراسر جهان يافت ميشود. كتان منبع غني الياف غذايي محسوب مي شود كه به كاهش ميزان كلسترول كمك مي كنند. روغن اين گياه در سلامتي قلب و عروق مؤثر است. مدتها پيش انسانها به فوايد روغن اين گياه پي بردند، و از بذر آرد شده و آرد نشده آن به عنوان ملين استفاده مي كردند. خاصيت ملين بودن روغن اين گياه مربوط به مواد لعاب دار موجود در آن است. روغن كتاب حاوي اسيدهاي چربي امگا- 3 و همچنين اسيدهاي امگا-6 است. روغن اين گياه غني ترين منبع اسيدهاي چرب امگا-3 در طبيعت است و حاوي بيشتر از دو برابر امگا-3 موجود در روغنهاي ماهي است و از نظر قيمت هر انس آن ارزانتر از انواع روغن ماهي است. اين گياه سبب كاهش خطرات احتمالي تصلب شرايين نيز ميشود. روغن گياه مزبور همچنين داراي مواد مغذي گياهي نظير فتواستروژن است. اين مواد شبه استروژني طبيعي هستند كه مي توانند درد و ناراحتي ناشي از يائسگي را كاهش دهند.

معرفي گياه

كتان نوعي گياه سالانه است كه در خاكهاي مرطوب عميق حاوي شن، گل و لاي و خاك رس زياد به خوبي رشد مي كند. بذرهاي موجود در اين گياه غني از روغن كتان است كه گاهي اوقات به آن روغن بزرك گفته ميشود (توجه: روغن بزرك تجاري كه معمولاً در بازسازي اسباب و اثاثيه مورد استفاده قرار مي گيرد مصرف انساني ندارد). سبوس بذر اين گياه از نظر لعاب غني است. هم روغن بذر و هم لعاب موجود در آن داراي خواص غذايي و درماني است.

تركيبات گياه

فرآورده هاي حاصله از كتان از بذرهاي موجود در داخل آن تهيه ميشود. بذرهاي اين گياه حاوي روغنهاي چربي به نام اسيد آلفالينولنيك (ALA) و اسيد لينوليك است. اسيد آلفالينولنيك (ALA) در واقع همان روغن امگا-3 موجود در كتان است. كتان همچنين حاوي ساير مواد مهمي نظير "ليگنال ها" است كه مي تواند از بدن شما در قبال برخي از انواع سرطان مراقبت كند.

اشكال موجود

مي توان چندين نوع فرآورده حاصله از كتان را از بازار و بذرهاي رسيده، انواع كيكهاي بزرك و رغن بزرك را مجموعاً از فروشگاههاي مواد بهداشتي، غذايي خريداري كرد. اين گياه را مي توان به شكل مايع (براي تهيه مواد غذايي) يا به صورت ژله هاي نرم به عنوان تقويت كننده و مكمل مواد غذايي تهيه كرد.

نحوه مصرف

اگر با افزايش ميزان كلسترول، آنژين، فشار خون بالا و پسوريازيس، اگزما، آرتريت روماتيسمي يا بيماري تصلب شرايين چندگانه (MS) مواجه هستيد، مي توانيد از فوايد اضافه كردن روغن كتان به برنامه غذايي خودتان بهره مند شويد. روغن اين گياه سبب كاهش كلسترول ليپوپروتئين كم تراكم (يعني كلسترول نامطلوب بدن) و سطح تري گليسريد ميشود. تحقيقات به عمل آمده نشان مي دهد كه روغن كتان در مقابل حملات قلبي بيشتر از روغن كانولا يا روغن زيتون ايجاد مصونيت و مراقبت مي كند. مصرف روغن كتان احتمال ابتلا به سرطان را كاهش مي دهد. اين بدان خاطر است كه كتان حاوي غني ترين منبع ليگنان است كه در جلوگيري از بيماريهاي قلبي-عروقي و سرطان نقش اساسي دارد. تحقيقات اخير مؤيد اين است كه ليگنان موجود در كتان داراي اثرات مراقبتي طولاني مدت و كوتاه مت در مقابل سرطان روده است. براي حصول اطمينان از اينكه بدن شما هم اسيدهاي چرب پروري و هم ليگنان لازم را از طريق برنامه غذايي دريافت مي كند. در جستجوي وجود روغن كتان بغني از انواع ليگنان باشيد. بهترين راه مصرف روغن كتان اضافه كردن آن به غذاهايي نظير سالادها است. اما نبايد از روغن مزبور براي پخت و پز استفاده كنيد، چون گرما سبب نابودي اسيدهاي چرب سالم در روغن كتان ميشود. اگر از تنگي نفس، التهاب معده (گاستريت) يا التهاب روده كوچك رنج مي بريد، اضافه كردن فرآورده هاي اين گياه را به غذاهاي مختلف آزمايش كنيد. دانه كتان منبع خوبي از لعاب است كه به مثابة ملين عمل مي كند. در صورتي كه دانه كتان كوبيده شده، خرد شده يا آسياب نشده استفاده مي كنيد، حتماً مايعات، به ويژه آب كافي مصرف كنيد.

ميزان مصرف

* يك قاشق غذايي دانه اين گياه به صورت كامل يا كوبيده شده (اما نه آسياب شده) با 150 ميلي ليتر مايعات روزانه دو يا سه بار براي درمان التهاب معده و التهاب روده كوچك. دو يا سه قاشق غذاخوري بذرهاي خرد نشده همراه با 10 برابر آب به عنوان مسهل حجيم شونده.

* ضماد: 100 گرم دانه خيس خورده در آب جوش به مدت 10 تا 15 دقيقه را صاف كنيد و وسط دو لايه پنير قرار دهيد و استفاده كنيد.

* دم كرده (مايعي كه از طريق جوشاندن گياه در آب تهيه ميشود): 15 گرم بذر خرد نشده خيس خورده در يك ليوان آب به مدت 10 تا 15 دقيقه.

* روغن كتان: يك قاشق غذاخوري روغن به طور روزانه به غذاهايي نظير سالاد اضافه شود.

نكات احتياطي

اگر مقدار مصرفي روغن كتان را رعايت كنيد، با هيچگونه عارضه اي مواجه نخواهيد شد. اما اگر ميزان مصرف آن بالا باشد و آب كافي نخوريد، ممكن است با ناراحتي داخلي مواجه شويد. اگر باردار يا شيرده هستيد مي توانيد كتان بزرك و روغن كتان بزرك را به غذايتان اضافه كنيد. اما اطمينان يابيد كه بيشتر از مقدار توصيه شده مصرف نكرده باشيد و اين موضوع را ابتدا با پزشك معالج خود مشورت كنيد.

تداخل هاي احتمالي

از مصرف همزمان دانة كتان با ساير داروها يا تقويت كننده هاي غذايي اجتناب ورزيد. كتان مي تواند روند جذب ساير داروها، ويتامينها و مواد معدني را كند كند. قبل از مصرف اين گياه در صورتي كه دارويي را به طور مرتب استفاده مي كنيد (خواه به صورت نسخه تجويزي يا غير تجويزي) با پزشك معالج خود مشورت كنيد