اختلالات شبه جسماني :
آيا تاكنون براي شما يا نزديكانتان پيش آمده است كه از شدت ناراحتي، عصبانيت يا نگراني سردرد بگيريد،احساس كنيد دست چپتان تير مي‌كشد، يا حالت تهوع به شما دست بدهد، يا فكر كنيد حتماً بيماري خاصي به سراغتان آمده است، به پزشك مراجعه كنيد، معاينه شويد، مورد آزمايشات دقيق قرار گيريد و تمام نتايج به دست آمده حاكي از طبيعي بودن كاركرد بدن شما باشد؟ وضعيت فوق براي برخي از مردم به صورت تكرار شونده و مزمن در مي‌آيد تا حدي كه مراجعات مكرر به پزشك و آزمايشگاه و راديولوژي و ..... وقت،توان و سرمايه زيادي از آنان را به خود اختصاص مي‌دهد. آنچه در اين ميان فراموش ميشود وجود فشارهاي رواني و تعارضاتي است كه با بروز علايم جسماني آزاردهنده رابطه مستقيم داشته‌اند اما ناخودآگاه بودن آنها باعث شده آخرين عاملي باشند كه از نظر پزشك يا فرد مورد توجه قرار مي‌گيرند. با آن كه تاثير جسم بر روان و بالعكس امري ثابت شده است (بسياري حالات روحي رواني باعث تشديد،ادامه يا عود بيماري‌هاي جسماني ميشوند و وقتي جسم بيمار است توانايي‌هاي ذهني و فكري فرد نيز صدمه مي‌خورد يا دچار اضطراب و بي‌حوصلگي ميشود)، گاه برخي علائم جسماني در فرد بروز مي‌كند كه با هيچ گونه علت بيماري‌زاي جسماني قابل توجيه نمي‌باشد. دليل ايجاد چنين ناراحتي‌هايي تبديل تنش‌ها و مشكلات روحي به تظاهراتي جسماني است بدون اينكه فرد خود از وجود چنين تحولاتي آگاهي داشته باشد. بنابراين طبيعي‌ترين واكنش او به اين مشكلات اعتقاد به بروز يك عامل بيماري‌زا يا برهم خوردن نظام سلامت و كاركرد بدنش مي‌باشد. چنين حالاتي را كه در سنين مختلف ديده ميشود اختلالات شبه جسماني مي‌نامند. شايع‌ترين علائم اين اختلال در كودكان سردرد و دل درد مي‌باشد. براي 50 درصد كودكاني كه با شكايت از درد ناحيه شكم يا سر به مراكز بهداشتي درماني مراجعه مي‌كنند عامل خاصي پيدا نميشود. با اين حال نگراني خانواده از وجود عاملي ناشناخته در كودك كه از چشم پزشك پنهان مانده است باعث ميشود كودك تحت ارزيابي‌هاي متعدد و گاه آسيب زننده قرار گيرد، از مدرسه غيبتهاي مكرر داشته باشد، افت تحصيلي پيدا نمايد و خانواده نيز در اين ميان بهاي گزافي بپردازد. از طرفي ممكن است كودك از جانب خانواده مورد توجه فراوان قرار گيرد، از مسئوليتهايش معاف شود و گرفتن نقش بيمار در خانواده برايش محبت، مراقبت و امنيت به همراه آورد و ناخودآگاه از ماندن در اين نقش احساس رضايت پيدا كند. در برخي خانواده‌ها نيز به دليل دست پيدا نكردن به يك توجيه پزشكي و منطقي يا اعتقاد به يك باور غلط مبني بر اين كه كودك بيمار نيست و عمداً دست به چنين رفتارهايي مي‌زند واكنش ايجاد شده بدرفتاري يا تنبيه كودك است. اين برخورد منجر به ايجاد احساس طرد شدگي در كودك، تشديد تعارضات دروني او و پيچيدگي و ازمان علائم بيماري خواهد شد. بنابراين درك صحيح از علت ايجا ناراحتي در كودك، واقعي بودن درد و بيماري او، ارتباط مستقيم اما پنهان بروز اين علائم با استرس‌هاي آزاردهنده كودك از جانب پزشك و اعضاي خانواده براي اتخاذ رويكرد مناسب درماني و توان‌بخشي، بازگرداندن كودك به سطح عملكرد قبلي و مورد انتظار، كاهش تألمات و شدت بيماري و برقراري نظام متعادل خانوادگي امري اساسي مي‌باشد. با پزشك و مشاور خانوادگي خويش همكاري داشته باشيد، توضيحات آنان را بپذيريد. مراجعات منظم به پزشك خويش داشته باشيد. براي مقابله با زمان‌هايي كه كودكتان از درد و ناراحتي شكايت دارد توصيه‌هاي زير را به كار بريد.
- به رفتارهاي مربوط به درد او توجه نكنيد يا كمتر توجه كنيد؛ وقتي كودك نزد شما از درد شكايت مي‌كند به آرامي به او بگوييد: عزيزم متأسفم كه درد دوباره سراغت آمده است. بهتر است از آرام‌سازي (Relaxation به معناي مهارت شل كردن عضلات بدن است كه براي مقابله با اضطراب و فشار رواني آموخته و به كار برده ميشود.) استفاده كني. اگر درباره علائم و مشكلاتش به بحث بپردازيد و آن را ادامه دهيد كودك نمي‌تواند توجهش را از درد بردارد و به كارهاي ديگري بپردازد.مطمئن شويد كه هر روز در مدرسه حاضر ميشود؛ اگر شكايت خود را صبح موقع رفتن به مدرسه ابراز مي‌كند، بحث خود را محدود كنيد. به كارهاي روزمره براي آماده شدن ادامه دهيد. برايش توضيح دهيد كه او به مدرسه خواهد رفت. به مسئولين مدرسه توصيه كنيد اگر در مدرسه شكايت خود را تكرار كرد مدت كوتاهي به او استراحت بدهند و سپس او را به كلاس بازگردانند و از او بخواهند تكاليف و آزمون‌هاي لازم را انجام دهد. اگر علائم كودك ناشي از بيماري جسمي باشد (تب، عفونت و ...) بايد استراحت كند و مراقبتهاي خاص درماني در موردش صورت گيرد. هر علامت جديد را به پزشك اطلاع دهيد.
- به كودك كمك كنيد تا عواملي را كه در خانه يا مدرسه برايش فشار روحي ايجاد مي‌كنند تشخيص دهد. مطمئن شويد مي‌دانيد كه چه زمان‌هايي او اين فشار را احساس مي‌كند. راه‌هاي كمك و مقابله با زمان‌هاي پرفشار (استرس‌زا) را از درمانگر بياموزيد و همراه با كودك از آنها استفاده كنيد.
- روزهايي كه كودك درد و ناراحتي ندارد به او توجه كنيد و فعاليتهاي ويژه‌اي انجام دهيد. فهرستي را از امتيازات خاص براي روزهاي كاملاً بدون درد از قبل آماده سازيد و او را از اين پاداش‌ها بهره‌مند سازيد. احساس رضايت خود را از سلامتي او ابراز كنيد و بگوييد خوشحال هستيد كه مسئوليتها و تكاليفش را انجام داده است. به او كمك كنيد با مشكلاتي كه دارد مقابله كند. كمكش كنيد تا با درد و ناراحتي‌اش كنار آيد اين كار را با توجه كردن به او و تحسين نمودن او زماني كه مشغول كامل كردن مسئوليتها و شركت در فعاليتهي روزانه‌اش است انجام دهيد.
- در زمان بيماري تعاملات و فعاليتهايش را محدود سازيد. روزهايي كه به علت شدت علائم او را ناتوان مي‌يابيد و لازم مي‌بينيد در منزل بماند او موظف است توصيه‌هاي پزشكي را رعايت نمايد و كارهاي مدرسه‌اش را انجام دهد. بازي، سرگرمي و استفاده از تلويزيون و كامپيوتر و ... را ممنوع سازيد. اگر مسئولين مدرسه موافق باشند اجازه دهيد وقتي احساس كرد بهتر شده است به مدرسه باز گردد. از يكي از دوستانش كمك بگيريد تا زا درس و تكليف مدرسه عقب نماند.
- مراقب باشيد درباره بيماري يا ناراحتي‌شديد خودتان در حضور بچه‌ها صحبت نكنيد. برخي بچه‌ةا وقتي والدين بيمارند ياد مي‌گيرند كه مي‌توانند مانند آنان در خانه بمانند و از كار معاف باشند. به خصوص در هفته‌هاي اول برنامه درماني كودكتان مگر در موارد اضطراري از مرخصي استعلاجي استفاده نكنيد.
- كودك را تشويق كنيد از تكنيكهاي آرام‌سازي استفاده كند. به او كمك كنيد تا اين مهارت را با تمرين بيشتر بهتر بياموزد و از او بخواهيد حداقل يكبار در روز آن را انجام دهد. پيشنهاد كنيد تاثير اين تمرينات را با درمانگر خويش درميان بگذارد.
- به افرادي كه با كودك شما سروكار دارند مطالب فوق را آموزش دهيد. از آنها بخواهيد بر خوردشان با كودك مطابق آنچه شما صحيح مي‌دانيد باشد، برنامه‌اي را در پيش بگيريد تا اگر كوچك‌ترين غيبتي از مدرسه صورت گرفت كودك از آموزش عقب نيفتد.