معمولاً والدين از مشكلات خواب فرزندانشان شاكي هستند در اولين سال زندگي، والدين بيشتر از نخوابيدن كودك در طول شب شكايت مي‌كنند. در سال دوم امتناع از رفتن به سمت رختخواب و كابوسهاي شبانه مطرح مي‌گردد. از سه الي پنج سالگي، مسائل شايع شامل دير به خواب رفتن، بيدار شدن در طول شب و ديدن كابوس هستند.
نكاتي براي والدين
- علت و تداوم مشكل خواب را در كودكتان بررسي كنيد، شايد دليل آن جلب توجه، اضطراب، تاثير داروها و .... باشد. بررسي اين عوامل در انتخاب راه حل مناسب به شما كمك خواهد كرد.
- فعاليتهاي بدني كودك مانند بازي كردن در پارك، برنامه‌هاي ورزشي و ... را در طول روز افزايش دهيد. كودكان قبل از خواب بايد آرام باشند تا براي خوابيدن آماده شوند. بازيهايي كه نيازمند فعاليت زياد هستند براي ساعات قبل از خواب مناسب نيستند.
- بتدريج فعاليت كودك را از زمان غروب به بعد كاهش دهيد و به جاي بازيهاي پرتحرك مانند كشتي گرفتن يا توپ بازي، فعاليتهايي مانند مطالعه كردن، شنيدن قصه يا تماشاي تلويزيون را جايگزين نمائيد. انجام فعاليتهاي آرام كننده چون حمام آب گرم، ماساژ قبل از خواب و به آرامي تكان دادن كودك مفيد خواهد بود.
- براي زمان خواب كودكتان برنامه تعيين كنيد. برنامه‌هاي خانواده و خواسته‌هاي كودك را نيز در نظر بگيريد. انعطاف‌پذير باشيد ولي برخورد قاطع با كودك را نيز تمرين كنيد. الگويي را كه تصميم به ادامه آن نداريد شروع نكنيد. برنامه شبانه بايد در كل روز موجب احساس امنيت و نزديكي ميان افراد خانواده شود. قبل از خواب با كودكتان در مورد مسائل روزمره و آمادگي براي شروع روز بعد صحبت كنيد.
- آماده كردن لباسهاي مدرسه و مرتب كردن كتابهاي فردا، برنامه مناسبي براي كودكان بزرگتر خواهد بود. قصه گفتن براي كودك قبل از خواب در درك اينكه الان موقع خواب است كمك مي‌كند.
- اگر كودكتان شبها سخت به خواب مي‌رود يا از خواب مي‌پرد به او اجازه خوابيدن در طول روز را ندهيد. اينكار به كودك در ايجاد الگوي خواب منظم كمك خواهد كرد.
- به خاطر داشته باشيد مصرف شبانه برخي مواد غذايي مانند چاي و نوشابه خواب كودك را كاهش مي‌دهد. - به كودكتان روشهاي آرام‌سازي (نفس عميق، كشش و آرام‌سازي عضلات بدن) را آموزش دهيد. سعي كنيد قبل ازخوابيدن، كودك اين روشها را انجام دهد.
- به كودك اجازه دهيد تا زمانيكه خواب آلوده و خسته نشده بيدار بماند و سپس او را به رختخواب ببريد.
- از تمرين‌هاي مثبت استفاده كنيد. در طول روز راههايي را كه كودك مي‌تواند با بكارگيري آنها به خواب رود براي او بيان كنيد. مثلاً كودك مي‌تواند با فكر كردن درباره صحنه‌هاي آرام و زيبا مانند برخورد امواج دريا به ساحل، پريدن گوسفندان از روي نرده يا با تكرار حروف الفبا و خواندن ترانه‌ةاي كودكانه اين كار را تمرين كند.
- حتي‌الامكان سعي كنيد نكات ايمني را در اتاق خواب كودك رعايت كنيد (مثل پوشاندن سيمهاي برق، استفاده ازمحافظ پريز برق و دور نگهداشتن كودك از اشياء شكستني). اين كار به والدين كمك مي‌كند با خيال راحت كودك را در اتاقش تنها بگذارند.
- اگر كودك در رختخواب خود نمي‌ماند در اتاق او حضور يابيد و هنگامي كه آرام است او را تشويق كنيد، براي مثال برايش نوار قصه بگذاريد و اگر ناآرامي كرد، ضبط را خاموش كنيد.
- هنگامي كه كودك در طول شب از خواب بيدار ميشود به او كمتر توجه كنيد. كمتر او را در آغوش بگيريد، تماس چشمي را محدود نماييد و با او صحبت نكنيد. بي‌تفاوتي والدين در اين زمان براي خوابيدن مجدد كودك موثر خواهد بود.
- بتدريج از توجهتان به كودك پس از رفتن به رختخواب كم كنيد و ديرتر به گريه يا جيغ او پاسخ دهيد. به كودك بگوئيد همين الان بايد بخوابد و اين كار را هر شب تكرار كنيد. آنها به برخورد قاطع شما نياز دارند.
- براي بعضي از كودكان خوابيدن در اتاق تاريك دشوار است. روشن كردن چراغ خواب در اتاق كودك مفيد خواهد بود.
- اگر كودك براي خوابيدن در اتاق خواب شما اصرار دارد رختخواب او را روي زمين بيندازيد و به او بگوئيد در صورت تمايل به خوابيدن در اتاق بايد روي زمين بخوابد. بتدريج در شبهاي بعد رختخواب او را نزديك در اتاق خواب،هال و يا در راهرو بيندازيد. هدف از اين كار اين است كه كودك در اتاق خواب شما ناراحت باشد. بسياري از كودكان هنگام قرار گرفتن در اين شرايط خوابيدن در رختخواب خود را ترجيح مي‌دهند.
- والدين بايد از نظر جسمي و رواني آمادگي كنار آمدن با مشكلات خواب كودك را داشته باشند فرصتهاي بدست آمده (حضور نداشتن كودك در خانه) براي جبران كمبود خواب خود و يا انجام كارهاي لذت‌بخش استفاده كنيد. گاهي كودك تمايل به خوابيدن در كنار خواهر و برادرهايش دارد. در صورت موافقت والدين اين كار به سرعت تبديل به يك عادت ميشود. كودكان بايد ياد بگيرند هنگام خوابيدن مستقل باشند. از طرفي خوابيدن با يكديگر شايد باعث تحريك تخيلات جنسي و بازيهاي جنسي ميان خواهر و برادرها شود. با لحني قاطع و جدي به كودكان بگوئيد كه هر كدام بايد در رختخواب مخصوص خودشان بخوابند و از بحث كردن با آنها خودداري كنيد. يك هم خواب جايگزين (مانند يك عروسك پشمالو) يا يك هم اتاقي (مثلاً خواهر يا برادر) به تنها خوابيدن كودك كمك مي‌كند و در كسب استقلال او مفيد مي‌باشد. كودك را به تنها خوابيدن به عنوان يك رفتار مناسب تشيوق كنيد.
- شبها هم با صحبت و هم با عمل همكاري كودك را تشويق كنيد. هر شب به وقت‌شناسي و در رختخواب ماندن كودك جايزه بدهيد. جايزه‌ها مي‌توانند تماشاي بيشتر تلويزيون و يا يك خوراكي ويژه قبل از خواب باشد.
- كودكان ترسها و تشويش‌هايي دارند كه قبل از خواب به سراغشان مي‌آيد. كودك خود را تشويق كنيد در مورد مسائلش با شما صحبت كند. اين كار به شما در درك بهتر مسائل كودك كمك خواهد كرد.
- به خاطر داشته باشيد كه والدين، پدر بزرگ، مادر بزرگ و پرستار كودك بايد در مورد چگونگي كنار آمدن با مشكلات خواب كودك با يكديگر هماهنگ باشند.
- كودكان به علت شرايط سني خود آسيب پذيرند و نياز به حمايت و مراقبت بزرگترها دارند. آسيب‌پذيري كودكان ايجاب مي‌كند كه با وضع قوانين مناسب و حمايت و مراقبت لازم از آنان رشد و سلامت جسم و روان آنان را تامين كنيم.
تهیه شده توسط: " انجمن روانپزشکی کودک ونوجوان ایران "